رفع خشکی دهان وگلو ناشی از داروهای خاص با مسواک و نخ دندان روزانه

خشکی دهان وضعیتی است که به دلیل کاهش حجم بزاق دهان ایجاد می‌شود. به خشکی دهان زروستومیا (Xerostomia) نیز گفته می‌شود. زروستومیا حرف زدن، غذا خوردن و هضم غذا را سخت کرده و باعث ایجاد سوء تغذیه می‌شود. خشکی شدید دهان و اختلال در فعالیت غدد بزاقی استرس قابل توجهی را به فرد وارد می‌کند، اختلالات دائمی در گلو و دهان ایجاد می‌کند و کیفیت زندگی فرد را پایین می‌آورد. خشکی دهان 10 درصد همه مردم را درگیر می‌کند و در زنان بیش از مردان رایج است. اختلالات تولید بزاق در افراد مسن و کسانی که به صورت منظم از داروهای بدون نسخه و یا با تجویز پزشک استفاده می‌کنند مشاهده می‌شود. مسواک زدن و کشیدن نخ دندان به صورت منظم می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری و حتی در رفع علائم آن مفید باشند.

بزاق چه مزایایی دارد؟

بزاق یکی از بخش‌های اصلی یک دهان سالم است ولی ما اغلب از کنار اهمیت آن به سادگی عبور می‌کنیم. خواص روان‌کنندگی بزاق از بافت‌های دهانی در برابر زخم، جراحت و بروز آسیب‌های ناشی از حرکات اصطکاکی که با خوردن و صحبت کردن طبیعی همراهند محافظت می‌کند. بزاق اسیدها را خنثی کرده و از دهان در برابر پوسیدگی دندان و تهدیدهای باکتریایی، قارچی و ویروسی محافظت می‌کند. بزاق به هضم مواد غذایی و محکم‌تر شدن دندان‌ها کمک می‌کند. به علاوه بزاق یک عامل اساسی در توانایی فرد برای چشیدن است چرا که به عنوان حلال عمل کرده و به تشخیص طعم محرک حل شده کمک می‌کند. زمانی که حجم بزاق کافی نباشد همه این موارد دچار مشکل می‌شوند.

چه چیزی باعث خشکی دهان می‌شود؟

نام دیگر خشکی دهان زروستومیا است. بیش از 400 نوع دارو وجود دارد که می‌توانند باعث خشکی دهان شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:

• مصرف داروهای بدون نسخه‌ای که برای درمان علائم سرماخوردگی و آلرژی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند مانند آنتی‌هیستامین‌ها
• مصرف داروهای با تجویز پزشک که برای درمان فشار خون بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند
• مثانه بیش‌فعال، داروهای دیورتیک، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی(مانند پردنیزون و پردنیزولون)، آمفتامین‌ها(مانند آدرال)
• مصرف داروهای مورد استفاده در درمان مشکلات سلامت روانی مانند داروهای ضدافسردگی(مثل ولبوترین، لکساپرو و زولوفت)

گاهی اوقات خشکی دهان رفع می‌شود اما معمولا تا زمانی که دارو مصرف می‌شود ادامه پیدا می‌کند. سایر علل خشکی دهان عبارتند از از دست دادن آب بدن، پرتودرمانی در درمان تومورهای سرطانی سر و گردن، بیماری‌های غدد بزاقی، برداشتن غدد بزاقی، دیابت، کشیدن سیگار، استفاده از تنباکوی جویدنی، عدم تعادل هورمونی، سینوزیت، تنفس از طریق دهان، وقفه تنفسی در خواب، سیستیک فیبروز، اوریون، هیپوتیروئیدیسم و اختلالات خودایمنی مانند سندروم شوگرن، روماتوئید آرتریت، ایدز و لوپوس اریتماتوز سیستمیک. اختلالات خوردن مانند پرخوری و بی‌اشتهایی سایر عوامل خطر ایجاد زروستوما هستند. به علاوه چنانچه مجرای اصلی تولید بزاق بنا به دلایلی همچون عفونت و سنگ مسدود شود تولید بزاق کاهش پیدا می‌کند. سایر عوامل خطر شامل استرس، اضطراب و افسردگی هستند. بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون اغلب منجر به از دست رفتن آب بدن می‌شوند و فرد را به صورت دائم در خطر خشکی دهان قرار می‌دهند. حتی اگر عملکرد بزاقی کافی باشد به علت کاهش توانایی درک حس‌های دهانی این موارد به همراه سکته می‌توانند منجر به احساس خشکی دهان شوند. آسیب به اعصاب یا ضربه به سر و گردن می‌تواند اعصابی را که باعث ایجاد حس در دهان می‌شوند تحت تاثیر قرار داده و باعث احساس خشکی دهان شوند. تنگی تنفس ممکن است به دلیل یک حمله ترس و اضطراب یا استرس ایجاد شود که می‌تواند منجر به خشکی دهان شود اما ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل جدی در سیستم تنفسی یا گردش خون نیز باشد (مانند بیماری قلبی).

خشکی دهان اغلب در حاملگی یا در دوران شیردهی به دلیل از دست رفتن آب بدن و تغییرات هورمونی اتفاق می‌افتد و با حالت تهوع همراه است. همچنین فرد ممکن است پس از انجام برخی درمان‌ها مانند پرتودرمانی دچار خشکی دهان شود چراکه پرتودرمانی به غدد تولیدکننده بزاق صدمه وارد می‌کند. شیمی‌درمانی گاهی اوقات باغث غلیظ شدن بزاق و ایجاد حس خشکی در دهان می‌شود. کسانی که برای وقفه تنفسی در خواب به دلیل انسداد تحت درمان قرار می‌گیرند مانند بیمارانی که به دستگاه CPAP متصل می‌شوند ممکن است خشکی دهان را تجربه کنند. این علامت معمولا به یکی از دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

• نشتی از ماسک
• خوابیدن با دهان باز
• هوای با رطوبت اندک

برای کنترل آپنه تنفسی با پزشک مشورت کنید.

علائم و نشانه‌های خشکی دهان چه مواردی هستند؟

افرادی که از خشکی دهان شکایت دارند برخی یا همه علائم زیر را نشان می‌دهند:

• احساس خشکی در دهان
• احساس خشکی در گلو، گلودرد
• تشنگی مکرر
• مشکل در صحبت کردن، جویدن و قورت دادن(دیسفاژی)
• نیاز به نوشیدن مایعات برای بلعیدن غذا
• کاهش یا تغییر حس چشایی
• لب‌های ترک خورده یا پوسته‌پوسته
• گرفتگی صدا
• خشکی چشم
• لثه‌های رنگ‌پریده
• سردرد و سرگیجه
• تنفس بدبو
• سرفه مداوم
• خشکی مسیر سوراخ‌های بینی
• خشکی در گوشه‌های دهان
• حالت تهوع
• وجود زخم و جراحت در دهان
• مشکل در قراردادن دندان‌های مصنوعی در دهان
• سفیدی زبان که نشان‌دهنده وجود عفونت قارچی مانند مخمر(کاندیدیازیس) در دهان است
• سوزش، زخم یا حس سوزن‌سوزن شدن در دهان، زبان یا گلو
• لثه‌های قرمز و دچار خونریزی، التهاب لثه و ژنژیویت
• پوسیدگی دندان به ویژه اطراف خط لثه یا در سطح ریشه‌ها

عفونت‌های قارچی که در افراد دچار خشکی دهان اتفاق می‌افتند ممکن است با سایر  اختلالات یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری آدیسون، ایدز یا دیابت ارتباط داشته باشند. رایج‌ترین علامت عفونت قارچی دهان سوزش زبان یا وجود پلاک‌های سفید یا تیره روی زبان یا بافت‌های نرم دهان است. خشکی دهان اغلب در شب و در طی خواب به ویژه در کسانی که از دهان نفس می‌کشند مشاهده می‌شود.

 کدام متخصصین خشکی دهان را درمان می‌کنند؟

توع پزشک متخصصی که باید خشکی دهان را درمان کند به علت وضعیت به وجود آمده بستگی دارد. فردی که علائم خشکی دهان را تجربه می‌کند ابتدا باید برای مشاوره و معاینه با یک دندانپزشک مشورت کند. دندانپزشک عمومی داروهایی که فرد مصرف می‌کند، سابقه پزشکی بیمار، سبک زندگی، رژیم غذایی و سایر مواردی را که در ایجاد خشکی دهان نقش دارند را بررسی می‌کند. سپس برای تایید کاهش جریان بزاق و تعیین اثرات آن روی وضعیت دندان‌ها و بافت‌های دهان داخل دهان را معاینه خواهد کرد. مدیریت و حفظ سلامت دهان و دندان مهم‌ترین مسئله در این رابطه است. اگر مشخص شود که عملکرد غدد بزاقی دچار مشکل است دندانپزشک ممکن است با کمک یک پزشک متخصص گوش و حلق و بینی که در اختلالات غدد بزاقی تخصص دارد به بهبود وضعیت شخص کمک کند.

خشکی دهان چطور تشخیص داده می‌شود؟

زمانی که خشکی دهان مشاهده شد دندانپزشک می‌تواند در تعیین علت خشکی دهان و انجام تشخیص صحیح کمک کند.  تشخیص به برنامه‌ریزی برای کنترل و درمان وضعیت کمک می‌کند. دندانپزشک غدد و مجاری اصلی بزاقی را برای بررسی احتمال انسداد وارسی کرده و جریان بزاقی را چه در حالت تحریک شده و چه در حالت غیرتحریک شده اندازه می‌گیرد. لب‌ها، زبان و بافت‌های دهانی نیز جهت بررسی وجود خشکی چک خواهند شد. گاهی اوقات بیمار حتی اگر جریان بزاق کافی باشد هنوز هم از خشکی دهان شکایت دارد. از آنجا که علائم خشکی دهان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد شیوه درمان نیز متفاوت است. گاهی اوقات ممکن است فرد از خشکی مزمن و مداوم در دهان خود شکایت کند اما علائم بالینی تغییرات در دهان وجود نداشته باشند. به منظور مدیریت خشکی دهان دندانپزشک می‌تواند یک منبع اطلاعاتی مهم برای ارائه اطلاعات لازم باشد.

برای رفع خشکی دهان از چه داروها و روش‌های درمانی استفاده می‌شود؟

کسانی که در جستجوی درمانی برای خشکی دهان هستند بیش از همه در جستجوی راهی هستند که مشکل آنها را تا حد زیادی کاهش دهد. برای درمان این وضعیت بیشتر از داروهای بدون نسخه استفاده می‌شود. درمان‌های مربوط به خشکی دهان در سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند: حفظ بزاق، جایگزینی بزاق، تحریک بزاق و جلوگیری از بروز عفونت‌های قارچی(کاندیدا) و پوسیدگی دندان.

حفظ بزاق

چنانچه میزان بزاق کم باشد روش درمانی این است که بافت‌های دهانی تا حد امکان مرطوب نگه‌داشته شوند و چیزهایی که باعث خشکی دهان می‌شوند محدود شوند. کسانی که از خشکی دهان رنج می‌برند بهتر است سعی کنند حتی‌الامکان از طریق بینی نفس بکشند و تنفس از طریق دهان را کاهش دهند. اجتناب از مصرف کافئین، الکل و تنباکو بسیار مهم است. استفاده از یک دستگاه بخور در اتاق به ویژه در زمان خواب برای افزایش رطوبت هوا می‌تواند مفید باشد. از ضداحتقان‌ها و آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه استفاده نکنید چراکه این داروها خود خشکی دهان ایجاد می‌کنند.

جایگزینی بزاق

تعداد بسیاری از درمانهای خانگی وجود دارند که رطوبتی را که بزاق برای دهان فراهم می‌کند را تامین می‌کنند. یکی  از این روش‌ها نوشیدن آب به میزان کافی درطول روز به ویژه هنگام غذاخوردن است. مکیدن تکه‌های یخ در طول روز کمک می‌کند تا دهان در حد امکان مرطوب باقی بماند. استفاده از دهانشویه در عین حال که می‌تواند مفید واقع شود مضر هم می‌تواند باشد. در زمان انتخاب دهانشویه، فرد باید محصولی را انتخاب کند که حاوی الکل نباشد چرا که این محصولات خود خشکی بیشتری در دهان ایجاد می‌کنند. بزاق مصنوعی و روان‌کننده‌های دهانی حاوی گلیسرین به خوردن و حرف زدن فرد کمک می‌کنند. استفاده از این موارد زروستومیا را درمان نمی‌کند اما باعث کاهش شدت مشکل می‌شود. مرطوب کردن لب‌ها با وازلین یا مرهم نیز می‌تواند مفید و کارساز باشد.

تحریک بزاق

آدامس جویدنی به تحریک جریان بزاق کمک می‌کند اما باید به خاطر داشته باشید که از آدامس یا آب‌نبات‌هایی که حاوی شکر هستند استفاده نکنید چرا که خطر بروز پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهند. قطره لیموترش بدون شکر، قرص‌های مکیدنی یا شکلات‌های سخت به تحریک غدد بزاقی کمک می‌کنند. سایر داروها از قبیل پیلوکارپین(سالاژن) و سویملین (Evoxac)  به افزایش جریان بزاق کمک می‌کنند. این داروها نباید توسط مبتلایان به آسم یا گلوکوما مصرف شوند.

پیشگیری از پوسیدگی دندان و عفونت قارچی

پوسیدگی‌های دندان، ژینژیویت، بیماری پریودونتال و عفونت‌های قارچی عوارض رایج خشکی دهان هستند. چنانچه محیط دهان خشک باشد کنترل پلاک‌های دندانی مشکل است. بنابراین مراقبت دقیق و رعایت بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از پوسیدگی‌ها، التهاب لثه و بیماری پریودنتال ضرروی است. افرادی که درگیر این مسئله هستند باید از یک رژیم غذایی کم‌شکر پیروی کنند و برای مبارزه با اثرات خشکی دهان روی بافت‌های دهان و دندان آنها را به صورت روزانه با محصولات ضدباکتریایی و حاوی فلوراید شستشو دهند. خمیردندان‌های تجویز شده که حاوی فلوراید، کلسیم و فسفات بیشتری هستند از دندان‌ها محافظت کرده و به محکم‌تر شدن آنها کمک می‌کنند. ویزیت شدن مکرر توسط دندانپزشک برای کنترل عوارض و مشکلات ایجاد شده ضروری است. از آنجا که افراد دچار خشکی دهان اغلب دچار عفونت‌های قارچی مانند برفک دهان می‌شوند ممکن است نیاز به استفاده از درمانهای ضدقارچی موضعی مانند شستشو دهنده‌های ضدقارچی و قرص‌های حل‌شونده داشته باشند. دندان‌های مصنوعی  محل مناسبی برای رشد قارچ‌ها فراهم می‌کنند بنابراین بهتر است روزانه در محلول 1 درصد سفیدکننده یا کلرهگزیدین غوطه‌ور شوند.

اگر فرد به خشکی دهان مبتلا باشد چطور باید دندان‌های خود را مسواک بزند؟

افرادی که دچار زروستومیا هستند در معرض خطر افزایش یافته مشکلات دهانی ناشی از خشکی دهان قرار دارند. در مبتلایان به این عارضه پزشکان توصیه می‌کنند که برای جلوگیری از هر گونه عوارض احتمالی خشکی دهان فرد تا حد بسیار زیادی مراقب بهداشت دهان و دندان خود باشد. به این منظور  فرد باید دهان و پوشش مخاطی را مرطوب نگه دارد، اصول تغذیه‌ای درست را رعایت کند و دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه کند. افراد تصور می‌کنند که مسواک زدن به مدت طولانی یا با شدت زیاد بلافاصله پس از غذاخوردن به بهبود بهداشت دهان کمک می‌کند. این یک اشتباه است که به خصوص در مبتلایان به خشکی دهان می‌تواند تهدیدی برای دندان‌ها باشد. در اینجا به چند نکته که مبتلایان به خشکی دهان باید در مسواک زدن به آنها توجه کنند اشاره می‌شود.

• بلافاصله پس از خوردن غذا مسواک نزنید: اسیدیته دهان پس از خوردن غذا افزایش می‌یابد و این باعث ضعیف شدن مینای دندان می‌شود. اگر شما بلافاصله پس از خوردن غذا دندان‌های خود را مسواک بزنید سطح دندان‌ها دچار ساییدگی می‌شود و ممکن است با پخش کردن اسید در سراسر دهان به مینای دندان صدمه وارد کند. بهتر است نیم تا یک ساعت پس از صرف غذا مسواک بزنید. این کار باعث می‌شود بزاق با خنثی کردن اسیدها سطح pH دهان را متعادل کرده و مینای دندان را ترمیم کند.
• پس از خوردن هر وعده غذایی دهان خود را با آب بشویید: شستن دهان با آب یا دهانشویه بلافاصله پس از صرف غذا به تنظیم pH دهان کمک می‌کند.
• از مسواک زدن مکرر در طول روز اجتناب کنید: دندان‌های خود را بیش از سه بار در روز مسواک نزنید. مسواک زدن در دفعات و شدت زیاد به مینای دندان‌ها، لثه‌ها و غشاهای مخاطی صدمه وارد می‌کند. بهترین کار مسواک زدن دو تا سه بار در روز است. همانطور که در بالا اشاره شد بهتر است دهان خود را مرتبا با آب بشویید، آدامس حاوی فلوراید بجوید و آب نبات‌های حاوی فلوراید(البته بدون شکر) بمکید و از خوردن میان‌وعده خودداری کنید.
• دندان‌های خود را با دقت مسواک بزنید: دندان‌های شما ماهی‌تابه نیستند که بخواهید آنها را بسابید. برای از بین بردن پلاک‌های دندانی یا باقیمانده‌های مواد غذایی نیازی به مسواک زدن با قدرت و شدت زیاد نیست. دندان‌های خود را به آرامی مسواک بزنید. مسواک زدن با قدرت و شدت زیاد به لثه‌ها آسیب وارد کرده و مینای دندان را ضعیف می‌کند. اگر تصور می‌کنید که فشار زیادی استفاده می‌کنید با دستی مسواک بزنید که غالبا کمتر از آن استفاده می‌کنید برای مثال اگر راست دست هستید با دست چپ مسواک بزنید.
• زمان مسواک زدن خیلی کوتاه یا خیلی طولانی نباشد: بهتر است طول مسواک زدن بین 3- 2 دقیقه باشد. اما چیزی که بسیار اهمیت دارد طریقه مسواک زدن است. چنانچه دندان‌های خود را به طرز صحیحی مسواک نمی‌زنید دو دقیقه زمان بسیار کمی است.
• از یک مسواک نرم استفاده کنید: در مبتلایان به خشکی دهان مینای دندان ضعیف‌تر است بنابراین توصیه می‌شود از نرم‌ترین مسواکی که در بازار موجود است استفاده کنید.
• از خمیردندان حاوی فلوراید و دهانشویه استفاده کنید: از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید. به طور کل از استفاده از محصولاتی که اسیدیته کمتر از 5.5 دارند و یا حاوی الکل و ترکیبات تحریک‌کننده هستند اجتناب کنید. دهانشویه‌های خاصی که مخصوص مبتلایان به خشکی دهان هستند حاوی فلوراید هستند و به پیشگیری از بروز مشکلات دندانی کمک می‌کنند.
• از مصرف بیش از اندازه خمیردندان اجتناب کنید: مصرف بیش از اندازه خمیردندان ممکن است به دندان‌ها صدمه وارد کرده و باعث ساییدگی و حساس شدن دندان‌ها شود. توصیه می‌شود که ابتدا دندان‌ها را بدون خمیردندان و تنها با آب تمیز کنید.
• دندان‌های خود را از بالا به پایین مسواک بزنید: مسواک زدن مانند شیشه پاک کردن نیست. هدف مسواک زدن از بین بردن باقیمانده مواد غذایی در دهان است نه اینکه آنها را بیشتر در دهان پخش کنید.

پیش‌آگهی(دورنمای) خشکی دهان چگونه است؟

پیش‌آگهی یا دورنمای مشکل خشکی دهان به علل زمینه‌ای آن بستگی دارد. روش‌های کنترلی و مدیریتی بهتر است در صورت امکان روی از بین بردن دلیل بروز مشکل مانند کم‌آبی بدن، کم‌خونی و استرس تمرکز کنند. اگر علت رفع نشود باید تلاش کرد تا حد امکان اثرات سوء خشکی دهان از قبیل پوسیدگی‌های دندانی و عفونت‌های قارچی کاندیدا کاهش یابد. با استفاده از تکنیک‌های ساده برای کمک به تحریک بزاق، استفاده از بزاق مصنوعی و محافظت از دندان‌ها و بافت‌های اطراف فرد می‌تواند با اجتناب از عوارض جانبی ناخواسته خشکی دهان انتظار یک پروگنوز خوب را داشته باشد.

"کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است."