دهانشویه بدون الکل: پیشگیری از مشکلات دندان و ارتقای سلامت دهانی

استفاده از دهانشویه اگرچه نمی‌تواند جایگزین مسواک زدن روزانه و نخ‌دندان کشیدن شود، ولی دهانشویه می‌تواند برای برخی افراد جزء اضافی مفیدی به برنامه روزمره بهداشت دهانی باشد. همچون مسواک‌های بین‌دندانی لینک به مسواک بین دندانی، مزیت عمده دهانشویه‌ها نیز در پاک کردن نواحی‌ای است که مسواک خوب نمی‌تواند آن نواحی را نظافت کند. این سوال که آیا پیش از استفاده از دهانشویه دهان خود را آبکشی کنید یا پس از آن به ترجیح شخصی شما بستگی دارد، هرچند برای کسب بیشترین منفعت از محصولات بهداشت دهانی، تولید کنندگان توصیه می‌کنند تا اقدامات خاصی را، بسته به مواد سازنده آن محصول، انجام دهید. برای مثال، بعضی از مواد سازنده خمیردندان (همچون کلسیم هیدروکسید یا آلومینیوم هیدروکسید) می‌توانند با یون‌های فلوراید لینک به فلوراید موجود ترکیب شده و تأثیر دهانشویه را کاهش دهند. بنابراین، توصیه می‌شود اگر در خمیردندان از این مواد وجود دارد، پس از مسواک زدن کاملاً دهان را آبکشی کرده و سپس از دهانشویه استفاده کنید.

انواع دهانشویه

عموماً دو نوع دهانشویه وجود دارد:

• زیبایی: دهانشویه‌های زیبایی ممکن است به طور موقتی بوی بد دهان را کنترل کنند و مزه خوشایندی داشته باشند، ولی هیچ کاربرد شیمیایی یا بیولوژیکی فراتر از منفعت موقتی خود ندارند.  برای مثال، اگر یک محصول باکتری‌هایی که عامل بوی بد دهان هستند را از بین نبرد، پس تأثیر آن نیز صرفاً برای مقاصد زیبایی است.
• درمانی: دهانشویه‌های درمانی بر خلاف دهانشویه‌های زیبایی، مواد سازنده فعالی دارند که برای کمک به کنترل و کاهش عارضه‌هایی همچون بوی بد دهان، ژینژیویت، پلاک دندانی و پوسیدگی دندان طراحی شده‌اند. لینک به پوسیدگی دندان دهانشویه‌های درمانی، بسته به فرمولاسیون آن، هم بصورت بدون نسخه و هم با نسخه وجود دارند.

 دهانشویه‌های درمانی چه اندازه موثرند؟

مواد سازنده فعالی که در دهان‌شویه‌های درمانی استفاده می‌شود، عبارتست از:

• کلرید ستیل پیریدینیوم
• کلرهگزیدین
• روغن‌های لازم
• فلوراید؛
• پروکسید.

امکان دارد کلرید ستیل پیریدینیوم به دهانشویه اضافه شود تا بوی بد دهان را کاهش دهد. هم کلرهگزیدین و هم روغن‌های لازم می‌توانند برای کمک به کنترل پلاک دندانی و ژینژیویت استفاده شوند. فوراید یکی از موادی است که تأثیر آن در کمک به پیشگیری از پوسیدگی اثبات شده است. پروکسید در چندین دهانشویه سفیدکننده وجود دارد. دهانشویه‌های درمانی، بسته به فرمولاسیون آن، هم بصورت بدون نسخه و هم با نسخه وجود دارند. برای مثال، دهانشویه‌هایی که حاوی روغن‌های لازم هستند را می‌توان در مغازه‌ها خریداری کرد، ولی آن دهانشویه‌هایی که حاوی کلرهگزیدین هستند تنها با نسخه فروخته می‌شوند. برخی از عارضه‌هایی که دهانشویه‌ها برای برطرف کردن آنها طراحی شده‌اند در بخش‌های بعدی آورده شده است.

ورم لثه (خشکی کام)

ورم لثه (OA) که به آن خشکی کام نیز می‌گویند یک عارضه پس از عمل شایع است که پس از کشیدن دندان اتفاق می‌افتد مخصوصاً در کسانی که دندان آسیای سوم آنها کشیده می‌شود.⁷ این بیماری هنگامی اتفاق می‌افتد که لخته فیبرین که پس از کشیدن دندان بسته می‌شود جدا شود؛ اگرچه دلیل زمینه‌ای آن ناشناخته است ولی گفته می‌شود که باکتری باعث حل شدن لثه شده و ثبات آن را به خطر می‌اندازد. ورم لثه معمولاً تا دو الی سه روز بعد از مشیدن باعث درد شدید در ناحیه کشیدن دندان و اطراف آن می‌شود. یکی از تازه‌ترین بازبینی‌های سیستماتیک و متاآنالیز نشان داده است که کلرهگزین بدون استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، برای پیشگیری از ورم لثه (OA) پس از کشیدن دندان سوم آسیا موثر است.  در مقایسه فرمولاسیون ژل و فرمولاسیون مایع دهانشویه، افزایش متوسطی، ولی از لحاظه آماری غیر مهم، دیده شده است؛ هرچند این بازبینی هیچ رژیم مصرفی خاصی را توصیه نکرده است. در چند پژوهش، مواردی گزارش شده است که در آنها استفاده از دهانشویه باعث واکنش‌های خفیف و غیربالینی به کلوهگزیدین شده است، از جمله لکه شدن دندان‌ها، زبان و تغییر مزه دهان.

بوی بد دهان

ترکیبات بی‌ثبات سولفور (VSCها) اصلی‌ترین عامل موثر در بوی بد بدهان هستند.  این ترکیبات از منابع مختلفی نشأت می‌گیرند (برای مثال تجزیه غذا، پلاک دندانی و باکتری‌های همراه با بیماری‌های دهان) دهانشویه‌های زیبایی می‌توانند بصورت موقتی بوی بدن دهان را ماسکه کنند و همچنین طعم خوشایندی دارند ولی تأثیری بر باکتری‌ها یا VSCها ندارند. ولی دهانشویه‌هایی که عامل درمانی دارند همچون آنتی میکروب‌ها می‌توانند در کنترل طولانی مدت بوی بد دهان موثر باشند.  فرمولاسیون دهانشویه‌های آنتی‌میکروبی شامل کلرهگزیدین، کلرین دی اکسید، کلرید ستیل پیریدینیوم، روغن‌های لازم (همچون اوکالیپتول، منتول، تیمول و متیل سالیسیلات).  سایر عامل‌های مهار کننده عوامل بوی بد دهان که در دهانشویه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از: نمک‌های زینک، کتون، ترپن و یونون. اگرچه ثابت شده که ترکیب کلرهگزیدین و کلرید ستیل پیریدینیوم بعلاوه لاکتات روی بطرز چشمگیری بوی بد دهان را کاهش می‌دهد ولی ممکن است باعث لک شدن شدید دندان شود.

پلاک و ژینژیویت

وقتی که از مواد اولیه آنتی‌میکروبی همچون ستیل پیریدینیوم، کلرهگزیدین و روغن‌های لازم در دهانشویه‌ها استفاده می‌شود، ثابت شده است که اگر از این دهانشویه‌ها در کنار مسواک و نخ دندان استفاده شود، پلاک و ژینژیویت کاهش می‌یابد. اگرچه برخی از مطالعات نشان می‌دهند که کلرهگزیدین کنترل پلاک بهتری نسبت به روغن‌های لازم دارد ولی هیچ تفاوتی در رابطه با کنترل ژینژیویت ثبت نشده است. ستیل پیریدینیوم و کلرهگزیدین می‌توانند باعث بروز لکه‌های قهوه‌ای رنگ روی دندان‌ها، زبان و/یا دندان‌های مصنوعی شوند.

پوسیدگی دندان

یون‌های فلوراید که باعث رمینرالیزاسیون می‌شوند، ممکن است در بعضی دهانشویه‌ها یافت شوند. یک بررسی سیستماتیک کاکرین دریافت که استفاده منظم از دهانشویه‌های حاوی فلوراید، پوسیدگی دندان در کودکان را کاهش می‌دهد، فارغ از قرار گرفتن در معرض سایر منابع فلوراید (همچون آب فلوراید دار یا خمیر دندان حاوی فلوراید).

تسکین درد موضعی

دهانشویه‌هایی که درد را تسکین می‌دهند معمولاً حاوی بی‌حس‌کننده‌های موضعی همچون لیدوکائین، بنزوکائین/بوتامین/هیدروکلراید تتراکائین، هیدرکلراید دیکلونین یا فنول هستند.  علاوه بر آن، سدیم هیالورونات، پلی وینیل پریرولیدون و اسید گلیسیروتئینیک نیز می‌توانند به عنوان مهارکننده‌ای برای تسکین درد ثانویه برای ضایعات دهانی همچون زخم آفت به کار روند.

سفیدکنندگی

دهانشویه ممکن است در کاهش لکه‌های با منشأ خارجی نیز نقش ایفا کند، وقتی که یا کاربامید پروکسید یا هیدروژن پروکسید در مواد اولیه فعال آن دهانشویه وجود داشته باشد.  محصولاتی که حاوی کاربامید پروکسید هستند معمولاً حاوی 10 درصد کاربامید پروکسید می‌باشند و شاید دندانپزشک مصرف خانگی آن را برای بیمار تجویز نماید.  دهانشویه‌هایی که ادعای سفیدکنندگی دندان‌ها را دارند نیز شامل 1.5 تا 2 درصد هیدروژن پروکسید هستند. مطالعه‌ای جدید نشان داده است که 12 هفته استفاده از دهانشویه‌های حاوی هیدروژن پروکسید با این غلظت همان مقدار سفید کنندگی را ایجاد می‌کند که 12 هفته استفاده از ژل‌های سفیدکننده حاوی 10 درصد کاربامید پروکسید ایجاد می‌کند.

زیروستومیا

زیروستومیا به سندروم کاهش میزان آغشته شدن غشای مخاطی دهانی به بزاق گفته می‌شود.  از آنجایی که عدم وجود بزاق خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد، یک دهانشویه حاوی فلوراید می‌تواند در برطرف کردن این مشکلات موثر باشد.  هرچند، از آنجایی که الکل می‌تواند باعث خشکی دهان شود، شاید بهتر باشد از دهانشویه‌های عاری از الکل استفاده کنید. دهانشویه‌های حاوی آنزیم‌های گرفته شده از سلولوز و/یا بزاق حیوانی می‌توانند اجزای سازنده بزاق انسان را تداعی کرده و احساس بزاق در برای شخص ایجاد کنند و ممکن است علائم مرتبط با زیروستومیا را تسکین دهند.

سرطان‌های دهان

مصرف الکل و همچنین استفاده از الکل و تنباکو عوامل خطر شناخته شده برای سرطان‌های سر و گردن هستند. به همین خاطر این سوال پیش می‌آید که آیا استفاده از دهانشویه‌های حاوی الکل احتمال چنین سرطان‌هایی را افزایش می‌دهد یا خیر؟ یکی از بررسی‌ها و متاآنالیزهای سیستماتیک اخیر نشان داده که هیچ رابطه‌ای بین استفاده از دهانشویه و سرطان‌های دهان، استفاده از دهانشویه حاوی الکل و سرطان‌های دهان یا پاسخ به دوز دهانشویه و سرطان‌های دهان وجود ندارد.

دهانشویه مناسب برای شما

از دهانشویه‌های تجویزی طبق تجویز (یعنی دوز، تعداد، مدت نگاه داشتن در دهان) استفاده کنید. اگر یک دوز را از دست دادید، در اولین زمان دهانشویه را مصرف کنید، دو برابر کردم دوز تأثیر درمانی خاصی نخواهد داشت. اگر می‌خواهید از محصولات بدون نسخه استفاده کنید، به دنبال دهان‌شویه‌هایی باشید که تأییدیه قانونی دارند این تأییدیه‌ها (نشان استاندارد) نشان می‌دهد که این محصول بی‌خطر بوده و در مورد ادعای خود اثربخش است. استفاده از دهانشویه نمی‌واند جایگزین استفاده از مسواک و نخ دندان شود.  دهانشویه‌ها ممکن است مزایای اضافی نیز داشته باشند مثل کاهش خطر بوی بد دهان، کرم خوردگی دندان یا بیماری‌های لثه؛ همچنین ممکن است علائم خشکی دهان یا درد ناشی از جراحت‌های دهانی را تسکین دهد.

سوالات رایج