فلورایدتراپی حرفه ای و خانگی: پیشگیری از پوسیدگی و کرم خوردگی دندان

فلوراید تراپی عبارتست از رساندن فلوراید به دندانها بصورت موضعی یا سیستماتیک به منظور پیشگیری از پوسیدگی دندان تا از ایجاد حفره در دندان جلوگیری شود. در بیشتر مواقع، فلوراید بصورت موضعی و به شکل  ژل‌های فلورایدی، وارنیش‌ها، خمیر دندان و یا دهانشویه بر روی دندان‌های قرار می‌گیرد. انتقال سیستماتیک فلوراید شامل مصرف قرص‌ها و یا قطره‌های مکمل فلورایدی می‌باشد.

انواع فلوراید

خمیر دندان‌ها

امروزه بسیاری از مواد خمیر دندان‌ها حاوی فلوراید ۰.۱٪  (1000ppm) می‌باشند و معمولا به صورت مونوفروفورفسفات سدیم (MFP) عرضه می‌شوند . هر ۱۰۰ گرم خمیر دندان حاوی ۰.۷۶ گرم MFP (برابر با ۰.۱ گرم فلوراید) می‌باشد. ظاهرا خمیر دندان حاوی ۱۵۰۰ppm فلوراید کمی بیشتر در کاهش پوسیدگی دندان موثرتر است زیرا ممکن است که خمیر دندان باعث یا تشدید درماتیت پری‌ اورال ناشی از لوریل سولفات سدیم، ماده‌ای در خمیر دندان، شود.ظاهرا  سدیم لوریل سولفات به تعدادی از مشکلات پوستی مانند درماتیت مرتبط است و معمولا در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی به عنوان ماده‌ای استاندارد برای تحریک پوست به همراه سایر مواد مقایسه‌ شده با آن مورد استفاده قرار می گیرد.

معمولا مقدار فلوراید استفاده شده در خمیردندان‌های تجویزی به طور کلی حدودا ۱.۱ درصد سدیم F است. شیوه‌ی استفاده از این نوع خمیر دندان مشابه خمیر دندان‌های معمولی است . کاملا ثابت شده است که ۱.۱ درصد از سدیم F  درصد در پیشگیری از پوسیدگی ایمن و موثر است. این نسخه از کرم دندان روزانه یک بار به جای خمیر دندان معمولی استفاده می‌شود.

دهانشویه

فلوراید سدیم شایع ترین ترکیب فلوراید مورد استفاده در دهانشویه  است. محلول‌های بدون نسخه‌ی ۰.۰۵ درصد فلوراید سدیم برای شستشوی روزانه‌ی دهان و دندان در دسترس هستند. استفاده از فلوراید با این میزان غلظت برای افرادی که در معرض خطر بالای پوسیدگی دندان قرار دارند به اندازه‌ی کافی مناسب نیست اما استفاده از آن معمولا برای نوزادان، مخصوصا در مناطقی که آب آشامیدنی فلوراید شده هستند، می‌تواند نتیجه‌ی عکس به همراه داشته باشد. با این حال، در مناطق بدون آب آشامیدنی فلوراید، این دهانشویه‌ها بعضی‌اوقات برای کودکان تجویز می‌شود.

ژل و فوم

از ژل و فوم فلوراید تراپی برای درمان بیماران مبتلا به پوسیدگی دندان، بیماران ارتودنسی، تحت تابش سر و گردن، افراد مبتلا به جریان کم بزاق و کودکان که مولر دائمی آنها باید، اما نمی‌توانند مهر و موم باشند،استفاده می‌شود. ژل یا فوم از طریق استفاده از سینی دهان که شامل محصول است اعمال می‌شود. فرد این سینی را به کمک گاز گرفتن در دهان خود نگه می‌دارد. این وضعیت معمولا حدود چهار دقیقه طول می‌کشد و بیماران نباید تا حداقل ۳۰ دقیقه پس ازآن دهان خود را بشوید و از خوردن، سیگار کشیدن و یا نوشیدن در این زمان نیز باید اجتناب کند. برخی از ژل‌ها برای مصارف خانگی ساخته شده‌اند  و طریقه‌ی استفاده از آنها مشابه استفاده از خمیر دندان است.  غلظت فلوراید در این نوع ژل‌ها بسیار پایین‌تر از محصولات حرفه‌ای است.

وارنیش

رایج‌ترین روش برای استفاده از فلوراید بصورت موضعی شامل توزیع فوم یا ژل حاوی فلوراید بر روی سینی‌های فوم یکبار مصرف است،سپس این سینی بر روی دندان‌های بیمار گذاشته می‌شود. پس از قرار گرفتن سینی بر دندان، فرد آن را با دندان گاز می‌گیرد تا مواد روی آن بطور موثری در بین دندان‌ها و چاله‌ها و شکاف‌ها قرار بگیرند. متخصص دندانپزشکی باید در طول عمل از مکش برای حذف بزاق استفاده کند، به طوری که بیمار داروی حاوی فلوراید را نخورد. معمولا این سینی‌ها به مدت یک دقیقه در محل قرار می‌گیرند و بعد از آن برای تخلیه کامل دهان از دارو از مکش استفاده می‌شود. پس از انجام درمان، دندانپزشک از بیمارمی‌خواهد تا نیم ساعت هیچگونه مواد غذایی و یا نوشیدنی (از جمله آب) استفاده نکند تا بیشترین رسوب فلوراید به دندان‌ها بروز کند.

شرایطی که افراد بزرگسال را در معرض خطر از دست دادن فلوراید قرار می‌دهد

برخی از افراد بیماری‌ها و شرایطی دارند که آنها را در معرض افزایش خطر ابتلا به پوسیدگی دندان قرار می‌دهد لذا این دسته از افراد می‌توانند از مزایای فلوراید تراپی بیشتری بهره‌مند شوند. در زیر به نمونه‌هایی از این موارد اشاره می‌کنیم:

• خشکی دهان که بر اثر بیماری و یا مصرف برخی از داروها به وجود می‌آید. کمبود بزاق در دهان از بین‌بردن ذرات مواد غذایی و خنثی‌ کردن اسیدها را دشوار می‌کند و دندان‌های فرد را در معرض از دست دادن مواد معدنی قرار می‌دهد.
• تحلیل رفتگی لثه و بیماری لثه می‌تواند دندان‌ها و ریشه‌های دندانی بیشتری را در معرض باکتری‌ها قرار داده و احتمال پوسیدگی آنها را افزایش می‌دهد.
• سابقه‌ی داشتن حفره‌های دندانی بصورت مکرر: اگر فردی هر یک و یا چند سال یکبار دچار حفره و سوراخ شدن دندان‌ها می‌شود در این صورت وی می‌تواند از فلوراید تراپی برای حل مشکل خود استفاده کند.
• کار دندانپزشکی در دهان مانند تاج‌ها، پل‌ها یا بریس‌ها: بعضی از درمان‌های دندانی، دندان‌ها را  در محل اتصال تاج با ساختار زیرین دندان  و یا اطراف بریس‌های ارتودنسی  در معرض خطر پوسیدگی قرار می‌دهند.
• بیمارانی بصورت مکرر از اسنک استفاده می‌کنند، غذاهای شیرین می‌خورند و یا سابقه خانوادگی در داشتن حفره‌های دندانی دارند، در معرض خطر افزایش پوسیدگی دندان هستند.
• بیماران مبتلا به حفره‌ و شیارهای عمیق در دندان‌ مستعد ابتلا به پوسیدگی دندان هستند.

برخی از مزایا و فواید استفاده از فلوراید تراپی

در زمینه‌ی دندانپزشکی مدرن عموما از فلوراید تراپی استفاده می‌شود و عموما دندانپزشکان بر مفید بودن و کارآمدن بودن آن هم رای هستند. عمدتا فلوراید به سه روش زیر با پوسیدگی دندان مقابله می‌کند:

رمینرالیزاسیون

فلوراید تراپی از طریق ارتقای فرآیند رمینرالیزاسیون دندان‌ باعث بهبود رمینرالیزاسیون دندان می‌شود. فلوراید موجود در بزاق دهان به سطح دندانی که در آن رمینرالیزاسیون اتفاق افتاده است جذب می‌شود. حضور این فلوراید به نوبه خود باعث جذب سایر مواد معدنی (مانند کلسیم) نیز می‌شود و در نتیجه به تشکیل مواد معدنی جدید در دندان می‌شود.

 فلوراید می‌تواند دندان را در برابر پوسیدگی مقاوم‌تر کند. دندان معدنی جدیدی که از طریق فرآیند رمینرالیزاسیون در حضور فلوراید ایجاد‌ می‌شود در واقع ترکیبی معدنی سخت‌تر از آن مواد معدنی است که به هنگام شکل‌گیری دندان به وجود آمده بود. بطور کلی، دندان‌ها متشکل از هیدروکسی آپاتیت و هیدروکسی آپاتیت گازدار هستند. فلوراپاتیت در طول فرایند رمینرالیزاسیون ایجاد می‌شود یعنی زمانی که فلوراید موجود است ودر برابرپوسیدگی بر اثر اسیدها (دی مینرالیزاسیون) مقاومت بیشتری  دارد.

ممانعت از تولید اسید

فلوراید تراپی می‌تواند توانایی باکتری‌های دهان در ایجاد اسید را مهار کند. فلوراید میزان باکتری‌هایی که در پلاک دندانی زندگی می‌کنند و از طریق اختلال در عملکرد و توانایی باکتری‌ها در متابولیسم قند را کاهش می‌دهد. هرچه میزان شکری که باکتری مصرف می‌کند کمتر باشد به همان اندازه نیز ضایعات اسیدی تولید شده و موجود در فرآیند دی مینرالیزاسیون وجود خواهد داشت.

آیا واقعا افراد بزرگسال به فلوراید اضافی نیاز دارند؟

هنگامی که دندان‌های نوزادان و کودکان در سنین ۶ ماهه تا ۱۶ساله در حال رشد است، به دفعات از دندانپزشک خود می‌شنوید که سفارش می‌کند که فلوراید کافی به دندان‌هایتان برسانید، اما بزرگسالان نیز می‌توانند از مزایای فلوراید بهره‌مند شوند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که همان اندازه که فلوراید موضعی موجود در خمیر دندان، دهانشویه و درمان‌های فلورایدی در مبارزه با پوسیدگی دندان موثر است به همان اندازه نیز در تقویت و استحکا‌م‌بخشی دندان‌های در حال رشد نیز مثمرثمر می‌باشد.

معایب و خطرات احتمالی فلوراید تراپی چیست؟

به نوعی می‌توان گفت که فلوراید یک داروی تجویزی است. اگر فلوراید در دوزهای بالا مصرف شود می‌تواند کشنده باشد اما اگر به مقدار مناسب مصرف شود و یا بصورت موضعی ، بلعیده نشود، مورد استفاده قرار گیرد می‌تواند بسیار مفید واقع شود. همچنین عارضه‌ای نسبتا شایع به نام  فلوروزیس می‌تواند در اثر بیش از حد قرار گرفتن در معرض فلوراید بصورت مزمن اتفاق بیفتد.